چشم ها را شست جور دیگر باید نگریست

وقتی که از ایستگاه متروی 15خرداد تهران پیدا می شیم چند قدمی نرفته به کاخ گلستان می رسیم که یکی از کاخ های دوره صفویه می باشد. در ضلع   جنوب غربی کاخ، موزه مردم شناسی قرار دارد که یکی از موزه های جالب و غنی مردم شناسی می باشد، در قسمت دیواره‌ی سمت چب ورودی موزه تابلوی بدین مضمون جلب توجه می نماید: فرمان مظفرالدین شاه قاجار به میرزا علی اکبر خان مراغه ای؛ موضوع فرمان: اعطای حکومت شهر مراغه به میرزا علی اکبر خان(1265ش/ 1304ه ق).برای من که نام مراغه را دیدم بسیار جالب بود و متن فوق را داشتم می نوشتم گردشگری ازم سوال کرد که مراغه کجاست؟ و من با کمال تعجب پرسیدم مگر مراغه را نمی شناسی؟ گفت یکی از شهرهای ارومیه نیست؟. چرا باید شهری با این تاریخ پر افتخار و درخشانش که زمانی پایتخت ایران بوده و همان نقشی را داشته که امروزه تهران دارد چنین فراموش و گمنام شود. نام آورانی که از خاک پر بهای این شهر به پا خاستند و نام آنها در گوشه گوشه های این مرز و بوم می درخشد و به صراحت می توان گفت که کمتر شهری را می توان یافت که مثل مراغه از چنین نام آوازه ای بر خوردار باشد و در کمتر کتاب تاریخی می توان مشاهده کرد که نامی از مراغه در آن نباشد، از کتابخانه کوچک رصدخانه نیاسر تا حمام فین کاشان و اصفهان تا همین کاخ گلستان نامی از مراغه برده شده است. وقتی ابن حوقل جغرافی نویس قرن 4 ه ق از شهر ارومیه توصف می کند می گوید: این شهر(ارومیه) باغ های انگور زیادی دارد و شهر خرم و آبادی است که در بزرگی می تواند به پای مراغه برسد. مطالب مشابه این در کتب قدیمی بسیار است کما اینکه هر وقت جغرافی نویسان قدیم در شمال غرب(آذربایجان) موقعیت جغرافیای شهری را بیان می نمودند به مراغه اشاره می کردند و موقعیت آن شهر را با مراغه بیشتر می سنجیدند مثلا: جغرافیدانان قدیم در باره‌ی شهر شیز چنین نوشته اند: شیز شهری است میان مراغه و زنجان. و یا در توصیف اردبیل می گویند که قبل از این که اردبیل کرسی نشین ساجیان در قرن سوم ه باشد مراغه کرسی نشین حکومت ساجیان بوده است.

ردپای از انسان های ماقبل تاریخ در مراغه

مراغه با تاریخ درخشان خود در قرون اسلامی، نشان می دهد که پیشینه قوی دارد که قدمت آن را باید در دوران های خیلی  قدیمی تر که هزاران سال قبل از مسیحیت نیز باشد جستجو کرد. خوشبختانه بررسی های که طی چند دهه اخیر در منطقه صورت گرفت این واقعیت را نشان داد که این منطقه، قدمتی نزدیک به صد هزار سال دارد، که این آثار دال بر وجود انسان های در این منطقه است که در دوره ی پارینه سنگی در اینجا زندگی می کردند. پارینه سنگی قدیم در ایران تقریبا از صد هزار سال پیش شروع می شود و تنها در سه منطقه آثاری از آن یافت شده است. که یکی از این مناطق محدوده مراغه، تبریز و میانه است.

خانم هندصادق کوروس، دانشیار دانشگاه تهران در آذربایجان شرقی و در منطقه ی محدود به تبریز، مراغه و میانه در سال 1345 بررسی های سطحی  که انجام دادند موفق شدند چند نمونه دست افزار سنگی بدست آورند که بنا به عقیده ی ایشان این آثار شواهدی بر حضور انسان در دوره پارینه سنگی در این منطقه است و این انسان ها متعلق به همان گروه های انسانی است که حدود نیم میلیون سال قبل بطور پراکنده از اسلواکی تا چین زندگی می کردند و با فن آتش آشنایی داشتند. متاسفانه این بررسی ها تا سال 1379 متوقف بود تا اینکه در این سال بررسی های که توسط آقایان رضا غفاری و فریدون بیگلری در منطقه مراغه به عمل آمد و ایشان  موفق شدند در حاشیه رودخانه ورجوی آثاری از دوره ی پارینه سنگی میانه را در منطقه کشف کنند که بیشتر این آثار تراشه ابزارهای سنگی بود. این بررسی ها نشان می دهد که شهرستان مراغه تقریبا از صد هزار سال قبل محل زندگی بوده است. و امید است در بررسی های آتی شاهد کشف آثار گرانبهایی از دوران های مختلف تاریخی در مراغه باشیم چرا که بی شک این منطقه یکی از مستعد ترین مناطق زیست در دوران های باستان بوده است.

سعید ستارنژاد کارشناس باستان شناسی از دانشگاه سراسری محقق اردبیل